Verslaving is nog steeds een hersenziekte!

Door Ruben van Diest, 19 april 2023

Afbeelding 1: “Zoeken naar de oplossing van verslaving”. Gemaakt met Biorender.com

Het is nog altijd omstreden in de samenleving: Is verslaving wel of geen hersenziekte? Dankzij de wetenschap we weten steeds meer over verslavingen, de gevolgen en de oplossingen. Maar wat vindt de wetenschap? De nieuwste ontwikkelingen in de wetenschap en Hoogleraar Louk Vanderschuren vertellen ons meer over verslavingen, ons brein en waarom verslaving nog steeds een hersenziekte is.

Louk Vanderschuren, Hoogleraar Neurobiologie van Gedrag aan de Universiteit Utrecht, staat nog altijd achter zijn uitspraken van inmiddels 6 jaar geleden. “Verslaving is wel degelijk een hersenziekte” verklaart hij in NRC Handelsblad in 2017. In deze column reageerde hij samen met andere wetenschappers op uitspraken in een eerdere NRC column dat verslaving geen ziekte zou zijn. En ook in 2021, waar Louk in het vakblad Neuropsychopharmacology dezelfde boodschap probeerde over te brengen. Samen met experts op het gebied van de neurowetenschap en de kliniek reageerde hij weer op de kritiek. Kritiek die niet ongegrond is, want roep je verslaving niet over jezelf af? Heeft een verslaafde niet gewoon een zwak karakter in plaats van een “echte” ziekte? Louk vindt dat de term verslaving op te alledaagse manier wordt gebruikt en in de juiste context zeker een hersenziekte genoemd kan worden!

Van breinverandering tot hersenziekte
Onze hersenen zijn wonderbaarlijk; ze kunnen zich continu aanpassen aan de dingen die we doen of meemaken. Als je bijvoorbeeld een nieuwe hobby leert, dan worden nieuwe verbindingen gemaakt in de hersenen. Zulke veranderingen zijn belangrijk voor onze levensloop en ontwikkeling, maar baren ook zorgen als die veranderingen gepaard gaan met ziektes, zoals alzheimer, depressie of schizofrenie. Veel onderzoek wordt gedaan naar deze negatieve veranderingen in de hersenen, hoe ze ontstaan, waarom ze ontstaan en hoe ze kunnen worden verholpen.

Louk onderzoekt hoe gedrag en onze hersenen samenhangen, waarbij hij werkt met verslaving door middel van diermodellen. Verslaving kenmerkt zich door irrationeel gedrag, dat schadelijk is voor de persoon en diens omgeving. Voor een verslaafde is het niet makkelijk om nee te zeggen tegen alcohol, drugs of andere genotmiddelen. In tegendeel, het lijkt wel alsof de verslaving wordt stimuleerd. Bij langdurig, herhaald gebruik van genotmiddelen observeren wetenschappers zoals Louk telkens weer aanpassingen in de hersenen en het gedrag en dan voornamelijk bij de meest kwetsbare individuen. Louk en zijn neurowetenschappelijk collega’s zijn daarom van mening dat verslaving niet alleen samengaat met hersenveranderingen, maar ook een hersenziekte is.

Nieuwste insteek: Voedselverslaving een hersenziekte!
Hoewel de discussie “of verslaving een hersenziekte is” al ver voor 2017 speelt, zijn er recentelijk bijzondere bevindingen gedaan in de wetenschap die verder reiken dan de bekende alcohol- en drugsverslavingen. Zo beschrijft een recent Amerikaans onderzoek hoe het brein van mensen met ernstig overgewicht lijkt op dat van patiënten met de ziekte van Alzheimer. Dit breinonderzoek in overleden patiënten ging weliswaar om individuen met zwaar overgewicht (BMI 25-25.9), het laat voor het eerst zien dat verschillen in gezondheid kunnen bijdragen aan breinschade. Louk beschrijft dat hij niet verrast was, hij denkt wel dat “de veranderingen in de hersengebieden andere gevolgen hebben op de cognitieve vaardigheden in vergelijking met klassieke Alzheimer patiënten. Zo hebben deze patienten meestal eetstoornissen, maar geen last van geheugenverlies; een typisch symptoom van de ziekte van Alzheimer.” Wat mogelijke eetverslaving wel uniek maakt, is dat wij niet zonder het “genotmiddel”, voedsel, kunnen bestaan. Dat betekent niet dat je niet een moeilijk- of soms zelfs onbeheersbare drang voor eten kunt ontwikkelen. Doordat schadelijk gedrag kan volgen voor het eetverslaafde individu en zijn omgeving, kan Louk zich vinden in de stelling dat bepaalde eetstoornissen een hersenziekte zijn.

Medische hulp bij verslaving
Maar waarom vinden we het belangrijk dat erkend wordt dat verslaving een hersenziekte is? Louk verklaart: “Als jij niet ziek bent, heb je ook bij een dokter niets te zoeken”. Al ver voor 2017 en nu nog steeds vindt Louk het belangrijk dat verslavingen als hersenziekten worden gezien, omdat deze mensen recht hebben op psychologische en medische hulp. Zo konden in 2015 al ruim 64.000 verslaafden in Nederland financieel worden bijgestaan en worden geholpen door professionals. Een brein dat zich lange tijd heeft aangepast aan een verslaving, abrupt laten terug veranderen is namelijk niet zomaar gedaan. Om die reden is terugval na een periode van afkicken geen uitzondering op de regel, maar de regel zelf. Denk aan je eigen slechte gewoontes; zomaar stoppen met nagelbijten of snoozen is vaak moeilijker dan gedacht. Louk beschrijft daarbij dat voor die ene alcoholverslaafde die nooit meer de fles aanraakt, er 3 anderen zijn die na een maand alweer beginnen. Er zijn gelukkig al meerdere manieren om deze mensen te helpen, zoals medicatie, gedragsinterventies en therapieën, maar die zijn vaak enkel verkrijgbaar als je een ziekte hebt.

Afbeelding 2: Veranderingen door genotmiddelen kunnen zorgen voor breinschade, die weer door verschillende behandelingen kunnen worden hersteld. (Gemaakt met Biorender.com)

Naast het accepteren dat verslaving een hersenziekte is, kunnen wij als gemeenschap ook bijdragen aan het terugdringen van terugval. Een inspirerend onderzoek in ratten laat zien dat als ratten moet kiezen tussen een shot van een verslavend middel of sociaal contact en niet allebei kunnen krijgen, deze dieren vaak kiezen voor het sociale contact. Hieruit kan worden afgeleid dat een sterk beschermende gemeenschap en sociaal contact belangrijk zijn bij het herstel van een verslaafde en hun veranderde hersenen.

Oke, onze hersenen veranderen dus met alles wat we doen. Maar hoe zorg je ervoor dat je eigen brein niet te drastisch verandert? De meest simpele oplossing: doe alles met mate. En help je medemens als zij een verslaving dreigen te ontwikkelen of hiervan willen herstellen. Belangrijk is het om te weten dat verslaafd zijn een serieuze (hersen)aandoening is en daarom kunnen we van geluk spreken dat Louk wel goed is in, maar niet verslaafd is aan onderzoek doen.